تقویم تاریخ؛ از شهادت رئیسعلی دلواری تا درگذشت پروفسور محمود حسابی

تولد ابوالسعود، فقیه و مفسر مسلمان

549 سال پیش در چنین روزی ، هفدهم صفر سال 896 هجری قمری :

«محمد مصطفی عمادی» مشهور به «ابوالسعود»، فقیه و مفسر مسلمان در روستای مدرس در نزدیک استانبول متولد شد .ابوالسعود پس از پایان تحصیلات به تدریس مشغول شد و همزمان با تدریس ، منصب قضاوت در استانبول را نیز به عهده گرفت و تا پایان عمر در این مقام باقی ماند. او به مسائل اجتماعی و عرفی جامعه خود توجه داشت و تلاش می کرد قوانین اداری عثمانی را براساس شریعت اسلامی تنظیم و اصول دیوانی را اصلاح کند. ابوالسعود علاوه بر زبان ترکی به زبانهای فارسی و عربی تسلط کامل داشت و به این دو زبان شعر نیز می سرود. از جمله آثار وی، کتابهای «ارشاد العقل السلیم»، «دعانامه»، «قانون نامه» و «مفروضات» است.

 

 

درگذشت اولیور کرامول، اولین و آخرین رئیس جمهور

365 سال پیش در چنین روزی، سوم سپتامبر سال 1658 میلادی :

«اولیور کرامول» (Oliver Cromwell)، اولین و آخرین رئیس جمهوری انگلیس درگذشت. وی از جوانی وارد فعالیت ‌های سیاسی و اجتماعی شد و پس از ورود به پارلِمان، در سال 1640م به نمایندگی پارلمان درآمد. در آن زمان، چارلْزْ اول پادشاه انگلستان بود. او در سال‌ های پایانی سلطنت، کشمکش‌ های فراوانی با پارلمان پیدا کرد. در جریان اختلاف بین پارلمان و پادشاه که با بی ‌اعتنایی شاه نسبت به مجلس همراه بود، کرامول به تشکیل یک نیروی مسلح دست زد و در جریان جنگ داخلی بین سپاه شاه و نیروهای طرفدار پارلمان که شش سال به طول انجامید از وجود آن‌ها بهره گرفت که در نهایت، به شکست چارلز اول انجامید. چارلزِ شکست خورده به اسکاتلند پناه برد، ولی او را تحویل مخالفانش دادند و آنان نیز پس از محاکمه، وی را در 30 ژانویه 1649م به دار آویختند. با سقوط نظام پادشاهی، الیورکراموِل حکومت جمهوری را اعلام کرد و خود به ریاست جمهوری انتخاب شد. او شورش ‌های ایرلند و اسکاتلند را سرکوب کرد و پس از مدتی قدرت کامل را به دست گرفت. علی‌رغم این که قدرت او مرهون مجلس بود، اما پارلمان انگلیس را منحل کرد. کراموِل در طول حکومت خود، با لقب فرمان‌روای نگهبان، زمام‌داری می‌ کرد و قصد داشت خود را پادشاه بخواند که با مخالفت ارتش مواجه گردید و از این امر انصراف داد. این جمهوری کمتر از ده سال طول کشید و با مرگ کراموِل در 3 سپتامبر 1658م، پسرش ریچارد جانشین وی شد. از آن پس جنگ داخلی دوباره آغاز شد و با استعفای پسر کرامول در هشت ماه بعد، چارلز دوم به سلطنت رسید و حکومت جمهوری برچیده شد.

 

 

تولد سلطان القراء تبریزی، قاری برجسته قرآن مجید

190 سال پیش درچنین روزی ، هفدهم صفر سال 1255 هجری قمری :

شیخ «عبدالرحیم سلطان القراء تبریزی»، قاری برجسته قرآن مجید و از اساتید برجسته فن قرائت ، در شهر تبریز در شمال غرب ایران متولد شد . سلطان القراء پس از فراگیری این علم نزد پدر با شیخ شامیل داغستانی آشنا شد و هنگامیکه شیخ شامیل ارتشی فراهم آورد تا علیه روسها قیام کند ، وی برای همراهی با این نهضت با شیخ شامیل به سوی داغستان عزیمت کرد . وی سپس به تبریز بازگشت و حوزه درسی برای قرائت قرآن تشکیل داد و از آن هنگام ، سلطان القراء یعنی برترین قاری قرآن کریم ، لقب یافت . این قاری برجسته در سال 1336 هجری قمری در تبریز درگذشت و آثاری چون « رساله ای در علم تجوید » از خود بر جای گذاشت .

 

 

درگذشت ایوان تورگنیف، رمان نویس مشهور روسی

140 سال پیش در چنین روزی سوم سپتامبر سال 1883 میلادی:

"ایوان تورگنیف" (Ivan Turgenev) رمان‌ نویس مشهور روسی در سن 65 سالگی درگذشت. تورگنیف در 25 سالگی نخستین اثر خود به نام خاطرات یک ورزشکار را در انتقاد به وضع دهقانان نوشت. دولت تزاری در ابتدا از انتشار این کتاب رنجید ولی چون بهانه ‌ای برای بازداشت او پیدا نکردند پس از چندی او را به علت نوشتن مقاله‌ ای در تحسین گوگول نویسنده شهیر روسی، به زندان انداخت و سپس تبعیدش کرد. تورگنیف در سال 1862م ساکن آلمان شد و سپس با سفر به پاریس در سال 1871م، به همراه برخی ادبای فرانسه، محفلی برای شناساندن ادبیات روسیه به فرانسویان تشکیل داد. تورگنیف اساساً نویسنده رمان‌های مختصر و داستان‌های کوتاه بود. آثار او به ویژه داستان‌ های کوتاه وی، تفسیر عمیقی است از مسائل اجتماعی روسیه در نیمه قرن نوزدهم است. تورگنیف به دلیل اثرپذیری از فلسفه غرب به ویژه افکار هِگِل، دارای تفکراتی غربی بود. با این حال، تأثیری مضاعف در ادبیات روسی داشت، به این معنی که هم صدای ادبی غرب را به روسیه می‌ رساند و هم اروپا را در جریان اندیشه ‌های روسی قرار می ‌داد. از تورگینف آثار متعددی برجای مانده که آب‌ های بهاری، آدم زیادی، ترانه‌ پیروز، مرداب آرام و اولین عشق از آن جمله ‌اند.

 

 

شهادت رئیسعلی دلواری، رهبر مبارزه علیه اشغالگران انگلیسی

108 سال پیش، در روز دوازدهم شهریور سال 1294 هجری شمسی:

«رئیسعلی دلواری»، رهبر مبارزه علیه اشغالگران انگلیسی در جنوب ایران، به شهادت رسید. در آغاز جنگ جهانی اول، نیروهای روسیه از شمال و انگلیس از جنوب، در صدد اشغال ایران بر آمدند. در این زمان، رئیسعلی دلواری بر اساس حکم جهاد علما مبنی بر لزوم دفاع از کشور، مردم را به مقابله با انگلیسی ها فرا خواند. وی و همرزمان شجاعش بارها حملات نیروهای مجهز انگلیسی را برای تصرف بندر مهم بوشهر ـ در جنوب ایران ـ ناکام گذاشتند. قیام و مقاومت مردم تنگستان (که در نزدیکی بوشهر واقع است) در مقابل نیروهای متجاوز انگلیسی، هفت سال ادامه یافت.

 

 

اشغال دمشق توسط نیروهای انگلیسی

105 سال پیش در چنین روزی، سوم سپتامبر سال 1918 میلادی:

دمشق، شهر تاریخی و کهن اسلامی به اشغال نیروهای انگلیسی درآمد. درجریان جنگ جهانی اول یکی از اهداف اصلی دولت های اروپایی تجزیه امپراتوری عثمانی بود و سرانجام این قدرت بزرگ را تجزیه کردند. در جریان تجزیه قلمرو امپراتوری عثمانی، مناطق تحت نفوذ آن، یکی پس از دیگری به دست انگلیس و فرانسه افتاد، تا اینکه دمشق نیز مورد حمله قرار گرفت و در چنین روزی سقوط کرد. اما براساس توافق های قبلی لندن و پاریس، سوریه و ازجمله پایتخت آن ـ دمشق ـ تحت کنترل فرانسه درآمد.

 

 

اعلان جنگ فرانسه و انگلیس به آلمان

84 سال پیش در چنین روزی سوم سپتامبر سال 1939 میلادی:

فرانسه و انگلیس به آلمان اعلان جنگ کردند و بدین ترتیب جنگ جهانی دوم در گستره ای وسیع آغاز شد. پس از تهاجم ارتش آلمان به لهستان، دولت انگلستان طی یادداشتی خواهان تخلیه فوری اراضی اشغال شده لهستان گردید. این یادداشت از جانب آلمان، بی‌ جواب ماند. از این رو، پس از اعلام فرمان آماده باش و بسیج عمومی در انگلستان، اولتیماتومی به آلمان داده شد تا هر چه زودتر، عملیات نظامی خود را پایان دهد. اما هیتلر این اولتیماتوم را رد کرد و انگلستان و فرانسه در روز سوم سپتامبر 1939م، به آلمان اعلان جنگ دادند. ورود انگلیس و فرانسه در جنگ، نه فقط برای هیتلر، بلکه برای استالین، رهبر دیکتاتور شوروی هم غیرمنتظره بود. هیتلر تا آخرین لحظه فکر می ‌کرد که انگلیس و فرانسه بلوف می ‌زنند و به خاطر لهستان وارد جنگ نخواهند شد. استالین نیز با همین خیال، در 23 اوت آن سال، بر سرِ لهستان با آلمان وارد معامله شد و پیمان عدم تجاوز را امضا کرد. به همین جهت، استالین برخلاف قول و قرارهایی که قبلاً بین مسکو و برلین گذاشته شده بود، ارتش سرخ را همگام با ارتش آلمان نازی درگیر جبهه لهستان نکرد. با این حال، انگلیس و فرانسه با وجود اعلان جنگ به آلمان، در جریان عملیات نظامی آلمان در لهستان و درگیری قسمت عمده نیروهای آلمان در این جبهه، دست به حمله به مواضع آلمانی ‌ها نزدند و بیشتر به آرایش جنگی و تقویت خط دفاعی در طول مرز آلمان و فرانسه پرداختند. پس از این اعلان جنگ، آلمان به لندن حمله هوایی کرد و پس از چند ماه، فرانسه نیز در ژوئن 1940م به اشغال آلمان درآمد.

 

 

امضای قرارداد تسلیم ایتالیا در جنگ جهانی دوم

80 سال پیش در چنین روزی، سوم سپتامبر سال 1943 میلادی:

قرارداد تسلیم ایتالیا در جنگ جهانی دوم میان نمایندگان دولت ایتالیا و متفقین امضا شد. به موجب این قرارداد نخست وزیر ایتالیا تسلیم بدون قید و شرط این کشور را پذیرفت و بدین ترتیب یکی از مهمترین متحدین آلمان نازی در جنگ جهانی دوم، از صحنه عملیات خارج شد. ویژگی های مشترک فکری نازیسم هیتلر و فاشیسم موسولینی و جاه طلبی های دو دیکتاتور، در اتحاد آلمان و ایتالیا، نقش مهمی داشت. با این حال، پس از شکست های پی درپی و سخت ایتالیا در جنگ، موسولینی قرارداد تسلیم را پذیرفت. همزمان با انعقاد این قرارداد، حمله بزرگ متفقین به منظور آزاد سازی ایتالیا آغاز شد و با آزادی شهر رم، سلطه نیروهای آلمانی بر ایتالیا پایان یافت.

 

 

استقلال قطر از انگلیس

52 سال پیش در چنین روزی، سوم سپتامبر سال 1971 میلادی:

قطر موفق به کسب استقلال از انگلیس شد و چنین روزی، به عنوان روز ملی این کشور نامگذاری شد. قطر در قرن نوزدهم میلادی به عنوان بخشی از شبه جزیره عربستان، به تصرف دولت عثمانی درآمد. اما به خاطر ضعف امپراتوری عثمانی، قطر از سال 1882 به بعد، عملا توسط انگلیس اداره می شد و در سال 1916 میلادی بطور رسمی تحت تسلط استعمار انگلیس قرار گرفت. قطر تا سال 1971 میلادی همچنان تحت سلطه انگلیس بود و دراین سال به اتفاق سایر امیرنشین های حاشیه جنوبی خلیج فارس، امارات متحده عربی را تشکیل داد. اما قطر در سپتامبر همان سال (1971) با خروج از فدراسیون امارات متحده عربی، استقلال خود را اعلام کرد. قطر در جنوب غربی آسیا و جنوب خلیج فارس، 11437 کیلومتر مربع مساحت دارد و با کشورهای عربستان سعودی و امارات متحده عربی همسایه است. امیرنشین قطر با حکومت سلطنتی مطلقه اداره می شود.

 

 

درگذشت دکتر محمود حسابی، پدر فیزیک نوین ایران

31 سال پیش در چنین روزی، 12 شهریور 1371 خورشیدی:

 فیزیکدان شهیر ایرانی، دکتر "محمود حسابی" پدر فیزیک نوین ایران درگذشت. دکتر محمود حسابی در سال 1281 شمسی از پدر و مادر تفرشی، در تهران دیده به جهان گشود. او از ابتدا تا پایان تحصیلات عالی، همواره حایز رتبه نخست در میان همدرسان بود. دکتر حسابی همزمان با فراگیری دروس در مدرسه، فراگیری و خواندن گنجینه‌ های معارف اسلامی و ایرانی پرداخت. وی اندیشمندی بود که تنها به یک رشته از علوم و فنون بسنده نکرد و از سن 17 سالگی موفق به اخذ مدارج عالی تحصیل گردید. از جمله این مدارک علمی می‌توان به کارشناسی ادبیات، علوم، مهندسی راه و ساختمان، معدن، برق، زیست‌ شناسی و دکترای فیزیک اشاره کرد. او به زبان‌های رایج دنیا مانند عربی، انگلیسی، آلمانی و فرانسه، آشنایی کامل داشته و با زبان‌های سانسکریت، لاتین، یونانی، پهلوی، اَوِستا، ترکی و ایتالیایی و روسی نیز آشنا بود. دکتر حسابی تنها شاگرد ایرانی آلبرت انیشتین بود و علاوه بر استاد با دانشمندان معروف دنیا مانند: برتراند راسل و آندره ژید ارتباط علمی داشت. معروف‌ترین تئوری علمی دکتر حسابی، نگره بی‌نهایت بودن ذرات است که بالاترین نشان کشور فرانسه را برای ایشان به ارمغان آورد. نام‌های ایرانی، دیدگانی فیزیک، فیزیک حالت جامد مجموعه معادل‌های فارسی اصطلاحات فیزیک، فرهنگ حسابی و رساله توانایی زبان فارسی بخشی از تألیفات اوست. در سال 1366 (1987)در کنگره شصت سال فیزیک ایران، از خدمات دکتر حسابی به عنوان پدر فیزیک نوین ایران، قدردانی گردید و در سال 1990 به عنوان مرد علمی سال جهان و مرد بین المللی 1991 انتخاب شد. پروفسور محمود حسابی سرانجام در دوازدهم شهریور 1371 ش در نود سالگی و هنگام معالجه بیماری در بیمارستان دانشگاه ژنو بدرود حیات گفت. پیکر وی با حضور بسیاری از شاگردان و دانش‌دوستان بر حَسَب وصیتش در تَفرِش به خاک سپرده شد.